Bəziləri düşünür ki, Rusiya Ukraynada məğlub olsa, Qarabağ üzərində suveren hüquqları bərpa etməyimiz asanlaşacaq. Mən elə düşünmürəm. Əslində onda Rusiyada Qərb yönümlü hakimiyyət formalaşacaq. Qərb də Boris Yeltsin və Mixail Qorbaçovdan tələb etdiyi kimi yenə Rusiyadan tələb edəcək ki, Azərbaycanı cəzalandırsın. Üstəlik Moskvadan tələb ediləcək ki, yeni ərazilər də Azərbaycanın dövlət nəzarətindən çıxarılsın”.

– Bəli, Yeltsinin dövründə torpaqlarımızın işğalı hər kəsin yadındadır. Bundan öncə Qorbaçov 20 Yanvarda Bakıda dinc insanlara divan tutdu. Bunlar hamısı Qərbin xeyir-duası ilə baş vermişdi.

Düşünürəm, hələ ki, bunların başı orda müharibəyə qarışıb. Azərbaycan öz sözünü deməlidir. Burda açıq söyləyirəm ki, qardaş Türkiyənin də dəstəyindən çox şey asılıdır. Bu gün bizim partiyanın İdarə Heyətinin iclası oldu. Bəyanatla çıxış etdik və qardaş Türkiyə Respublikasına bildirdik ki, Azərbaycanı yarı yolda buraxmasın.

 

– Bəli. Son vaxtlar biz partiya olaraq Türkiyənin aktiv iştirakını müşahidə etmirik.

– Düşünürəm ki, hər sahədə. Türkiyə Rusiya ilə daha ciddi danışmalıdır. Biz 2023-cü ildə dövlət suverenliyini Qarabağda bərpa etməliyik. Bunu bu gün etməyəcəyiksə, bu fürsəti qaçıracayıqsa, bir də belə şansın nə vaxt yaranacağını proqnozlaşdırmaq xeyli çətindir. Azərbaycan indi Türkiyə ilə birlikdə hərəkətə keçməlidir.

– Daha çox müşahidədir. Türkiyə seçkiyə gedir. İyun ayına qədər Türkiyə çalışacaq ki, Qərbin təzyiqləri azalsın, onu müəyyən mənada neytrallaşdırsın. Türkiyə də bilir ki, Qərbdə erməni diasporası çox güclüdür və onu da bilir ki, Qərb onu 2016-cı ildə hərbi çevrilişlə devirmək istəyirdi. Bu baş tutmadı və indi də onun devrilməsini, hakimiyyətdən getməsini istəyir. Ona görə də son vaxtlar Türkiyənin 44 günlük savaşda və ondan sonrakı dönəmdə göstərdiyi o prinsipial mövqeyi görmürük.

– Düşünürəm ki, Türkiyə bütün məsələləri Azərbaycanla razılaşdırır. Vaxtilə 1992-ci ildə Türkiyənin xarici işlər naziri Hikmət Çətin Ermənistana taxıl verəndə də Elçibəyə zəng edib bu addımı onunla razılaşdırmışdı.

– Azər bəy, mövqeyimlə bağlı söylədiyiniz fikirlərə görə təşəkkür edirəm. Doğrudan hesab edirəm ki, siyasətçilər gərək reallıq hissini itirməsin. Hazırda biz görürük ki, Rusiya keçmiş Sovet respublikalarını özünün nüfuz dairəsi hesab edir. Və düşünür ki, Qərb burda özünə yaxın siyasi rejimlər formalaşdırmağa çalışır. Biz Gürcüstanda da bunu gördük. Orada Saakaşvili hakimiyyətdən getdi və onun yerinə Rusiyaya kifayət qədər yaxın olan İvanişvili gəldi. Bu gün o, rəsmi dövlət hakimiyyətində olmasa da rəhbərlik etdiyi siyasi qüvvələr hakimiyyətdədir.

Hazırda əlverişli geosiyasi vəziyyət yaranıb. Bu həm də onunla bağlıdır ki, Rusiya Ermənistanda Paşinyan rejimini qəbul etmir, çalışılır, Ermənistanı itirməsin, amma Paşinyanın devrilməsində də maraqlıdır. Azərbaycan bu faktordan da maksimum faydalanmalıdır. Hazırda Rusiya daha çox istəyir ki, Qarabağ Ermənistanın da tam siyasi nəzarətindən çıxsın, ordakı qondarma rejim daha çox Moskva tərəfindən idarə olunsun. Rusiyanın və Azərbaycanın öz maraqları var. Elə məsələlər var ki, orda bizim maraqlarımız üst-üstə düşə bilər və biz bu maraqları tapmalıyıq. Rusiya Ukraynada müharibəyə başlamamışdan öncə söyləyirdim ki, Rusiya özünün Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda mövcudluğunu hərbi iştirakda görürsə, gəlin bunu təmin edək, lazımdırsa, onlara Qəbələdə bir hərbi baza yaratmağa imkan verək. 2013-cü ilə qədər vardı da. Amma bir şərtlə ki, Rusiya imkan versin ki, biz Qarabağ üzərində suveren hüquqlarımızı bərpa edək. Bunu qansız edək, bu qədər ailələr öz övladlarını itirməsinlər. Əgər lazımdırsa, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) üzv olaq. Bilirsiniz ki, 1994-99-cu illərdə KTMT-yə üzv olmuşuq. Gələcəkdə hərbi bazanı da ölkə ərazisindən çıxarmaq olar, Azərbaycan qoşulduğu hansısa beynəlxalq müqavilələrdən çıxa bilər, amma torpaq məsələsi elədir ki, nəsil dəyişir, illər keçir. Artıq 30 il vaxt keçir və biz Qarabağa qayıda bilmirik. Qarabağda doğulmamış, oranı özünə vətən saymayan 30 yaşlı gənclərimiz var. Kimsə deyirdi ki, illər bizi Qarabağa yaxınlaşdırır, mən deyirdim ki, illər bizi Qarabağdan uzaqlaşdırır. Ona görə bu təklifləri verirdim ki, Rusiya ilə danışmaq lazımdır.

Ermənistanla danışıqlar aparmağın da heç bir mənası yoxdur. Zaman mənim haqlı olduğumu göstərdi və indi də o fikirdəyəm. Hətta keçən il Valday konfransında Putin ərazi bütövlüyümüzü şübhə altına alan açıqlama verəndə də mən bunu kəskin şəklildə pislədim və söylədim ki, Rusiya ilə işləməkdə davam etməliyik. Ona görə ki, Rusiya bizim iradəmizdən asılı olmayaraq regionda böyük dövlətdir, qonşumuzdur. Orada iki milyona qədər azərbaycanlı yaşayır. Bizim fermerlərin ixrac etdiyi məhsullar üçün əsas bazardır. Tarixi, humanitar, mədəni əlaqələr formalaşıb. Böyük qonşumuzdur, normal münasibətlər saxlamalıyıq. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmət etməklə onun xalqının rəğbətini qazana bilərsiz. Və biz sizin bölgədə ən yaxın müttəfiqiniz, dostunuz olaraq qalırıq və sizin maraqları Cənubi Qafqazda qoruyarıq. Sizin bizə bu etimadsızlığınız başadüşülən deyil və niyə Azərbaycana təsir imkanlarınızı yalnız o separatçı rejimi dəstəkləməkdə görürsüz?! Bunu yumşaq güc tətbiqi ilə, Azərbaycana investisiya qoyaraq edə bilərsiz.

– Bu mentalitet məsələsidir. Hesab edirəm ki, Azərbaycan çalışmalıdır elə reallıqlar yaratsın ki, Rusiya onunla müəyyən mənada hesablaşsın. Bu reallıqları təkbaşına yaratmaq gücündə deyilik. Ona görə deyirəm ki, Türkiyə bu məsələdə bizə yaxından dəstək olmalıdır. Bilirsiniz, Türkiyəni zaman-zaman tənqid etmişəm. Birinci Qarabağ savaşında bizim arzuladığımız və görmək istədiyimiz dəstəyi bizə vermədi. İndi də 44 günlük savaşdan sonra Türkiyənin əli-qolu sanki müəyyən mənada soyuyub. Bu, açıq şəkildə nəzərə çarpır və bundan rahatsız oluruq. Ciddi müttəfiqə ehtiyacımız var. Türkiyə 1918-ci ildə Cumhuriyyət quranda da Azərbaycanın müstəqilliyini sona qədər dəstəkləmədi. Düzdür, Türkiyənin özünün də vəziyyəti ağır idi, Sovet Rusiyasından asılığı var idi, silah alırdı və s. Buna görə də bizi sona qədər qoruya bilmədi. İndi Türkiyə bir az fərqli statusdadır, daha ciddi bir gücə çevrilib. Mən Rusiyanın Türkiyə ilə üz- üzə gəlməsində qətiyyən maraqlı deyiləm. Hətta bu yaxınlarda bir açıqlamamda demişdim ki, bəziləri deyir ki, biz 44 günlük savaşı davam etməliydik və əgər Rusiya bizim üstümüzə gəlsəydi, Türkiyə də bizə kömək edərdi. Dedim lap, yaxşı, davam etdik. Sonra? İki böyük gücün – Türkiyənin və Rusiyanın üz-üzə gəldiyi Azərbaycan bizə lazımdır? Ukrayna göz qabağındadır.

İkincisi, Türkiyə bu gün doğrudan da regional gücə çevrilməkdədir. Özünün hərbi sənaye kompleksini yenidən qurur, müasir silahlar istehsal edir, iqtisadiyyatı inkişaf edir. Türkiyədə sanki yenidən doğulma prosesi baş verir. Belə bir zamanda Türkiyənin hər hansı bir formada yendən müharibəyə cəlb olunması böyük bir cinayət və ya xəyanət olardı. Bu gün Türkiyə həm də Türk dünyasının bir araya gəlməsində əsas hərəkətverici qüvvədir. Ona görə biz Türkiyəni qorumalıyıq. Ehtiyatlılıqla qorxaqlıq arasında sərhədi elədir ki, sonra onu müəyyənləşdirmək olmur ki, bu hansıdır.

Türkiyədən bəzi məqamlarda cəsarətli addımlar gözləyirik. Hər zaman deyirəm ki, Türkiyə böyük müharibəyə cəlb olunmaqdan qaçmalıdır. Xatırlayırsızsa, 2015-ci ildə Türkiyəni Rusiya ilə toqquşdurmaq üçün Rusiyanın təyyarəsini vurdular. Onda da hamı deyirdi "eşq olsun, Türkiyə vurdu, yaxşı elədi!”. Mən deyirdim, bu, Türkiyənin dövlət maraqları baxımdan səhvdir, zaman da bunun yanlış və təxribat olduğunu göstərdi. Sonra onu Misirlə, Yunanıstanla üz-üzə qoymaq istəyirdilər. Türkiyə bu qarşıdurmadan yayınmalıdır. Azərbaycan da ən azı öz maraqları baxımından Türkiyənin münaqişəyə cəlb olunmasına imkan verməməlidir. Demirəm, Türkiyə harasa qoşun çəkməlidir. Amma sözünü açıq formada deməlidir. Necə ki, Ərdoğan 44 günlük savaş zamanı İran üstümüzə gələndə demişdi ki, siz Azərbaycanı hədələyə bilməzsiz.

 

– Çox gec oldu və düşünürəm ki, yetərli olmadı. Sonra birinci hərbi təlimlər keçiriləndə, yenə İran generalları bizi hədələyəndə biz Türkiyədən öncə Rusiyanın etirazını gördük. Ondan sonra İran bir az sakitləşdi. Rusiya da ona görə deyirdi ki, buranı özünün nüfuz dairəsi hesab edir və İranın bura müdaxiləsinə reaksiya verdi.

– Mən olanları çox yüksək qiymətləndirirəm. Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri o səviyyədə olmalıdır ki.. Görünür, mənim gözləntilərim bir az böyükdür (gülümsəyir -red). Həmişə deyirdim ki, Türkiyə Azərbaycanı və Qarabağı bir dövlət kimi təsəvvür etməlidir, hesab etməlidir ki, Azərbaycanın yox, Türkiyənin Qarabağı işğal olunub. Mən dəfələrlə demişəm ki, Qarabağın işğalına özünüzün bir parça torpağınızın işğalı kimi baxın. O təkcə Azərbaycanın alçaldılması deyil, həm də Türkiyənin alçaldılmasıdır.

Hər halda mən Türkiyədən bu məslələrdə daha çox mövqe gözləyirəm. Türkiyə birmənalı şəkildə bəyan etməlidir ki, biz atəşkəsi etdik ki, Azərbaycanın dövlət suverenliyi danışıqlar yolu ilə öz həllini tapsın. Əgər bu gün Vardanyan deyirsə, Qarabağ heç vaxt Azərbaycanın tərkibində olmayacaq, Ermənistan bu gün də sülh sazişi imzalamırsa və Qarabağın status məsələsini gündəmə gətirirsə, bu, danışıqların pozulmasıdır və Azərbaycanın haqqı var ki, dövlət suverenliyini bərpa etsin. Bu cür birmənalı və açıq bəyanatlar gözləyirik. Mən bilirəm ki, Türkiyə Azərbaycanla razılaşmaqla Ermənistanla karqo daşımalarına başlayıb, konsulluq xidməti fəaliyyət göstərir və s. Ola bilsin ki, sərhədlər də açılsın, amma Türkiyə növbətçi bəyanatlarla çıxış etməməli və 44 günlük savaşda olduğu kimi ortaya prinsipial mövqe qoymalıdır. Hətta Rusiya ilə danışıqlarda bunu etməlidir. Son vaxtlar Putin və Ərdoğan arasında danışıqlarda yalnız Suriya və Ukrayna məsələləri gündəmdədir. Onlar Ukrayna, humanitar dəhliz, Türkiyədə qaz habının yaranması, Suriya məsələsi və s. müzakirə edir. Qarabağ məsələsi isə arxa plana keçib. Hesab edirəm ki, belə olmamalıdır. Sanki Qarabağ məsələsi artıq həll olunub və artıq Rusiya-Türkiyə münasibətlərindən çıxıb.

Biz Rusiyadan tələb etməliyik ki, ərazi bütövlüyümü tanıyırsansa və ora müvəqqəti sən nəzarət edirsən, mən gəlirəm öz torpağıma. Azərbaycana monitorinq aparmağa belə imkan vermirlər ki, sizə aidiyyatı yoxdur. Türkiyə və Azərbaycan bunu edə bilər. Düşünürəm ki, biz daha qətiyyətli, cəsarətli addımlar atmalıyıq.