Axşam saat səkkiz idi. Prezident yenicə şam yeməyinə başlamış, hələ ilk tikəsini udmamışdı. Düşüncələri onu rahat buraxmırdı. Neft müqavilələrinin uğurla bağlanması üçün hər şey edilmişdi. Bu, tarixi bir proses idi. Qonşu ölkələrin bu hadisəyə necə yanaşacaqları da çoxdan götür-qoy edilmişdi. Bütün bunlar kino kadrları kimi bircə-bircə gözləri önündən keçirdi.
Rusiya tərəfindən hər hansı bir narazılığın
qarşısını almaq üçün bu layihələr ilk dəfə Yeltsin hökümətinə təklif olunsa da,
Rusiya ağır iqtisadi və siyasi böhran içərisində olduğuna görə təklifdən imtina
etmişdi. Hətta Baş nazir Viktor Stepanoviç Çernomırdin onun şəxsi təklifinə
baxmayaraq, müxtəlif bəhanələrlə Bakıya səfər etməkdən imtina etmişdi. Halbuki,
Baş nazirin ona xüsusi rəğbəti olduğuna da tam əmin idi. Görünür, buna mane
olan prezident Yeltsin idi.
Digər tərəfdən, ABŞ-ın müxtəlif hakimiyyət dairələrindəki
tərəfdarlarının SSRİ-nin dağılmasında müstəsna rolu olduğuna görə prezident
Yeltsini hələ dəstəkləyir, kommunistlərin hakimiyyətə gəlməsinə imkan
verilmirdi. Neft müqavilələri əsasən Qərbin neft şirkətləri ilə bağlanacaqdı. Hələ
bir yandan da, Şimali Qafqazda – Çeçenistan Respublikasında başlamış milli
azadlıq hərəkatı da getdikcə alovlanmaqda idi. Regiondakı proseslərin hamısı
neft müqavilələrinin bağlanmasına daha əlverişli şərait yaradırdı.
Prezident İran İslam Respublikasından razı idi. Bu
müsəlman dövlətinin ortaq tarixi-mədəni dəyərlərə görə Azərbaycanda maraqları vardı. Lakin indiki durumları Qərbin
və Amerikanın iqtisadi sanksiyalarına görə o qədər də ürəkaçan deyildi. Digər tərəfdən,
qonşu ölkənin dövlət başçıları Prezidentə və onun şəxsiyyətinə xüsusi rəğbət bəsləyirdilər.
Deməli, cənubdan heç bir təhlükə ola bilməzdi.
Prezidentin
Türkiyə prezidenti Süleyman Dəmirəllə tarixi dostluğu ona tam qətiyyətlə hərəkət
etməyə imkan verirdi. Lakin Türkiyə idarəçilik sistemi Parlamentli Respublika
olduğuna görə Türkiyə prezidentinin siyasi məsələlərə o qədər də təsiri
olmurdu. Eyni zamanda, Tansu Çillər höküməti Amerikapərəst idi. Bu da ona inam
verirdi ki, Türkiyə hökuməti layihəyə heç vaxt mane olmayacaq. Digər tərəfdən də,
Bakı-Ceyhan layihəsində Türkiyənin 1,75 faiz payı vardı.
Qonşu Gürcüstan dövlətinin siyasi kursu daim dəyişirdi.
Lakin orada çoxlu sayda azərbaycanlı icması mövcud idi. Onların sözsuz ki,
Gürcüstanın daxili və xarici siyasətinə az da olsa təsiri vardı. Prezidentin
Şevarnadze ilə əlaqələri və münasibətləri zahirən yaxşı idi. Amma Şevarnadzenin
SSRİ-nin dağılmasında xüsusi rolu vardı. Qərbin yardımı olmadan o, hakimiyyətdə
qala bilməyəcəkdi. Almaniya ona xüsusi rəğbət bəsləyirdi. Lakin Almaniya bu
vaxt Amerikanın nüfuz dairəsində olduğuna görə Gürcüstan tərəfindən narahat
olmağa dəyməzdi.
Ermənistan isə müharibənin ağırlığından üzülmüşdü.
May müqaviləsi (14 may 1994-cü il) iki ölkə arasındakı qırğını dayandırmışdı.
Ona görə də, ermənilərin beynəlxalq hadisələrə heç bir təsiri olmayacaqdı...
... Bu vaxt qapının açılması prezidenti ani düşüncələrdən
ayırdı. Bəylər içəri daxil oldu.
– Bağışlayın, cənab prezident. Aldığımız məlumat təcili
və mühüm xarakterli olduğuna görə sizi şam yeməyinizdən ayırmağa cəsarət elədim.
Prezident tələsmədən çəngəl və bıçağı stolun üstünə
qoydu. Bəylərin qovluğun içindən götürüb ona uzatdığı sənədi aldı. Nəzərlərini
diqqətlə sənədin üzərində gəzdirdi.
– Təcili cavab verin, gəlsin. Ona istədiyi şəraiti
yaradın.
Bəylər: "Baş üstə” deyib otağı tərk etdi. "Görünür
nəsə fikrimdən çıxıb”, – deyə fikrindən keçirdi.
Prezident uzun illər vərdiş etdiyi adətinə xilaf
çıxmadan şam yeməyinə davam etdi. "Dünənki rəqiblər bir gün dost olurlar. Həyatın
qəribə keşməkeşliyi varmış”.
Xarici Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi dünyanın ən nüfuzlu
təşkilatı, SSRİ-nin dağılmasının ən fəal iştirakçısı idi. Lakin DTK-nın Birinci
idarəsi də ondan geri qalmırdı. Sovetlər İttifaqında L.Brejnevdən sonra Baş
katiblərin bir-birinin ardınca dünyasını dəyişməsi, Qərbin və ermənilərin əlində
oyuncağa çevrilən fərsiz M.Qarbaçovun hakimiyyətə gətirilməsi nəticə etibarı ilə
SSRİ-nin dağılmasına gətirib çıxardı. Bundan sonra millətlər arasında düşmənçilik
toxumu səpildi və sürətlə cücərməyə başladı. 1985-ci ildə hüquq mühafizə
orqanları ictimai-siyasi həyatdan təcrid edildi. Vətənpərvər, peşəkar kadrlara
qarşı siyasi aksiyalar həyata keçirildi. Ittifaqın və müttəfiq respublikaların
hakimiyyətini müdafiə edən sütunlar dağıdıldı. Böyük bir dövlət başdan-başa hərc-
mərclik girdabına yuvarlandı. Sual olunurdu: "kimdir müqəssir?” "Kimdir cümlə xəyanətlərə
bais!?”
Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin rəis müavininin Bakıya
təcili gəlişinin səbəbi nə idi? Axı, hər şey ətraflı təhlil edilmişdi. Ölkədə
bütün mövcud qüvvələrin məqsədi, xarici dövlətlərin xüsusi xidmət orqanları ilə
əlaqələri, aldıqları yardımı, ictimai-siyasi bazası, kütlə arasında çəkisi və
ilaxır tam və hərtərəfli öyrənilmişdi.
Prezident yenə ölkədə mövcud olan ictimai-siyasi vəziyyəti
ağlının süzgəcindən keçirməyə başladı. Süni şəkildə Talış-Muğan respublikası
yaratmaq istəyində olan Əlikram Hümbətov artıq insanlara təsir göstərə bilməzdi.
Onun seperatiçı hərəkətı artıq iflasa uğramış, haqqında cinayət işi başlamış,
barəsində həbs qətimkan tədbiri seçilmiş, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin
istintaq təcridxanasında saxlanılırdı. Cənub bölgəsində, demək olar ki, heç kim
onun boşluğa yuvarlanmış puç ideyalarına belə yaxın durmurdu.
Ətrafı tərəfindən hələ də "Lələ” adlandırılan Baş
nazir Surət Hüseynov nüfuzunu itirmişdi və hökmranlığını qoruyub saxlaya
bilmirdi. Dünyəvi ictimai-siyasi işlərdən başı çıxmırdı, Yun fabrikinin
hesabına haram pul qazanımaqla zənginləşən və guya nüfuz qazanan bu şəxs siyasi
idarəçilikdə olduqca naşı idi. QRU-nun sadiq müti adamıydı. Onun arxasında nə
xalq kütləsi, nə də güclü hərbi qüvvə dayanırdı. Ən yaxşı halda, o, pul gücünə
meydana aldadılmış 300-500 adam çıxara bilərdi.
Sadval isə Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidməti
tərəfindən Azərbaycanın şimal bölgəsində yaradılmışdı. Yaranışının ilkin
zamanında ölkə daxilində ictimai proseslərə müəyyən dərəcədə təsir göstərə bilərdi.
Federal Təhlükəsizlik Xidməti Sadvaldan
hakimiyyətə qarşı vasitə kimi istifadə edə bilməzdi. Prezidentin dövlət
hüdudlarından kənarda Cənubi və Şimali Qafqazda böyük nüfuzu vardı. Sadvalın dəstəklənməsi,
Rusiyanın hüdudlarında muxtariyyat qurumunda yaşayan xalqların və etnik
qurumların arasında çaxnaşmaya gətirib çıxara bilərdi. Şərq müsəlman ölkələrinin
xüsusi xidmət orqanları Rusiya düşmənlərinin təhrikilə bu prosesləri
alovlandıra bilərdi. Nəticədə, uzun illər davam edərək alovlu bir qırğın ocağı
yaranacaqdı. Federal Təhlükəsizlik Xidməti isə buna heç zaman razı ola bilməzdi.
OMON-dakı Rövşən və Mahir Cavadov qardaşları Türkiyə
Respublikasının MİT-i tərəfindən dəstəklənirdi. Səfir Altman Karamanoğlu
açıq-aşkar onlara himayədarlıq edir, Türkiyə höküməti səviyyəsində görüşlər təşkil edirdi. Bu, döyüş görmüş silahlı
bir qüvvə idi. Xalq arasında azacıq da olsa hörməti vardı. Lakin bu nüfuz qorxu
nəticəsində qazanılmışdı.
Ökənin Daxili İşlər nazirliyi yaradılmış bu qurumu
idarə edə bilmir, onun nüfuzu dairəsindən çox kənarda idi. Lakin xalqın əksəriyyəti
OMON-un cinayətkar hərəkətlərindən boğaza yığılmış, və onun tamamilə ləğv edilməsini
istəyirdi. Ancaq proses hələ yetişməmişdi, zamana ehtiyacı vardı. Qardaşlar Surət Hüseynovla birləşmək arzusunda idilər və
Rusiya ilə sıx münasibət qurmağa çalışırdılar. Lakin bütün bunlara baxmayaraq,
onlar tezliklə bağlanılacaq neft müqaviləsinin reallaşmasına mane törətmək
iqtidarında deyildilər. Digər tərəfdən Tansu Çillər höküməti özlərinin tarixi rəqibləri Rusiya ilə indiki şəraitdə birgə hərəkət etmələri inanılmaz idi.
Prezident şam yeməyini bitirdi. Axşam saat doqquzda
iş otağına qayıtdı. Kresloda oturan kimi
düyməni basdı.
– Bəli, cənab prezident! – köməkçi Tariyelin səsi
eşidildi.
– Bəyləri yanıma çağır!
– Baş üstə. Bu dəqiqə!
Tariyel dəstəyi yerinə qoymamış Bəylər içəri daxil
oldu. İrəliyə iki addım atıb dayandı.
– Yaxın
gəl.
Bəylər
prezidentin masasına yaxınlaşdı.
– Cavab
verildimi?
– Bəli, cənab prezident, cavab almışıq, – Bəylər
şifroqramı prezidentə təqdim etdi. Prezident yenidən eynəyini taxıb, şifroqramı
diqqətlə oxudu.
– Demək, sabah axşam saat 23:30-da. Onun gəlməsini
heç kim bilməməlidir. Kimliyi və şəxsiyyəti də gizli saxlanılmalıdır. Bu barədə
Raufu da xəbərdar edin. Səndən başqa heç kim bizə xidmət etməməlidir.
– Baş
üstə, cənab prezident! Hər şey mənə aydındır.
– Gedə
bilərsən.
Bəylər geri
döndü və cəld addımlarla prezidentin kabinetini tərk etdi.
Nəzərdən heç nə qaçmamışdı. Azacıq da olsa nəzərə
alınmış və təhlilə ehtiyacı olan bütün hallar öyrənilmişdi.
Görəsən, onun gəlişinə hansı faktlar səbəb olubdur?
Əgər səbəbi varsa da, yalnız föv- qəladə hal ola bilərdi.
Prezident bir qədər də bu barədə düşündü. Sonra
öz-özünə: "Gəlsin görərik”, – dedi və onu gözləyən təxirə salınmaz, ən vacib
olan işlərinə başladı.
Ertəsi gün: saat 22:30
